ग्लोबल वार्मिंग स बचबाक अछि त मनाउ जुड़-शीतल

दोसरसमाचार

मिथिला क धरती पर भेल छल होलिका क दहन

March 11, 2021

साहित्य समाद – समटल प्रकाश

January 5, 2021

गयाक अलावा 55 तीर्थस्थल अछि पिंडदानक लेल शुभ

September 2, 2020

मिथिला’क मखान या बिहार’क जी आई टैग बला मखान?

August 27, 2020

मिथिलाक अद्भुत पर्व जुड़-शीतल 14 अप्रैल कए

आशीष झा
मिथिला क प्रकृतिपूजक संस्कृति क अद्भुत पर्व अछि जुड़-शीतल। एहि पर्व क संबंध मे अयोध्‍या प्रसाद ‘बहार’ अपन पुस्‍तक रियाज-ए-तिरहुत मे किछु एहने वाक्‍य लिखने छथि। मुदा ग्लोवल वार्मिंग क एहि दौर मे एहि पर्व क वैज्ञानिक उपयोगिता आ सार्थकता बढि गेल अछि। हम पश्चिम देश क नकल करैत अर्थ आवर क नाम पर ओहि जगह क बत्ती सेहो बंद करि दैत छी, जतए बिजली कखनो-कताल अबैत अछि। की पश्चिम समाज कखनो भनसाघर स निकलैत ऊर्जा पर गौर करैत अछि। की ओ कखनो भनसा घर कए आराम देबाक कोशिश करैत अछि। नहि। मुदा मिथिला मे एकटा पुरान परंपरा अछि जे हमरा एहन करबाक प्रेरणा दैत अछि। जुड-शीतल मिथिला क एकटा एहने लोकपर्व थीक।

आइ बहुत लोक एहि पर्व क संबंध मे नहि जानैत अछि, मिथिला मे सेहो इ पर्व सिमटैत जा रहल अछि। अखबार आ पत्रिका मे सेहो एहि पर्व क संबंध मे कोनो जानकारी नहि अछि। हुनकर सेहो मजबूरी अछि। जुड-शीतल कोनो ब्रांड नहि बनि सकल अछि। इ पर्व न कोनो पैघ नेता मना रहल अछि आ न कोनो कलाकार या खिलाड़ी। फेर कोनो लिखल या देखाउल जाएत। एहन मे एहि पर्व क बारे मे बतेबा लेल नहि त अखबार मे जगह अछि आ नहि चैनल मे समय। मुदा एहि पर्व क रोचकता आ वैज्ञानिकता एकरा मरबा स बचेने अछि। अगर एहि पर्व कए मिथिलाक आन पर्व जेनां छठि आ सामा जेकां प्रचारित कैल जाए, त एहि अद्भूत पर्व पर पूरा विश्व आकर्षित भ सकैत अछि। मूलरूप स इ पर्व सूचिता अर्थात साफ-सफाई स संबंध रखैत अछि, मुदा एकर मुख्‍य कारक ग्‍लोवल वार्मिन स बचब अछि। दू दिवसीय एहि पर्व क पहिल दिन सतुआइन आ दोसर दिन कए धुरखेल कहल जाइत अछि।

सतुआइन (14 अप्रैल) : जेनाकि नाम स पता चलैत अछि जे एकर संबंध सत्तू स अछि। सतुआइन क दिन लोक सत्तू आ बेसन स बनल व्यंजन ग्रहण करैत छथि। एकर पाछु तर्क इ देल जाइत अछि जे सतुआइन क अगिला दिन चूंकि चूल्हा नहि जरैत अछि, ताहि लेल सतुआइन क दिन बनल भोजन लोक अगिला दिन सेहो खाइत अछि। एहन मे सत्तू आ बेसन क व्यंजन कए गर्मी क मौसम मे खराब हेबाक आशंका कम होइत अछि। ताहि लेल एकर प्रयोग कैल जाइत अछि। सतुआइन दिन भोर मे जेठ (घर मे सबस पैघ) छोट क माथ पर एक चूडूक पाइन रखैत अछि, माना जाइत अछि जे एहन करबा स पूरा गर्मी क मौसम मे माथ ठंडा रहैत अछि। सतुआइन क दिन गाछ मे पाइन देब अनिवार्य होइत अछि। छोट स ल कए पैघ तक। उच्‍च स ल कए नीच तक। एक लोटा स ल कए एक बालटी तक पाइन सब कोनो न कोनो गाछ मे जरूर दैत अछि। ओना अनिवार्यता कायम करबा लेल एहि काज कए पुण्‍य स जोडि देल गेल अछि आ कहल जाइत अछि जे एहि दिन गाछ मे जल डालला स पुण्‍य होइत अछि।

धुलखेल (15 अप्रैल) : मिथिला मे एहि दिनक बड महत्‍व अछि। साल मे इ एक दिन एहन अछि जहिया चूल्‍हाक मरम्‍मत होइत अछि आ ओकर कोनो प्रकारक प्रयोग नहि कैल जाइत अछि। एहि दिन लोक बसिया भोजन करैत अछि आ भोर स ओहि सब स्थान कए विशेष तौर पर सफाई करैत अछि जाहि ठाम पाइन जमा होइत अछि। जेना तालाब, कुआं, मटका, संप, टंकी आदि। परंपरा क अनुसार एहि स्थान क सफाई क दौरान लोक अपना मे विनोदपूर्ण क्रिया करैत अछि। जेना एक-दोसर क ऊपर पाइन फेंक दैत अछि या फेर पोखरी या ईनार स निकलल थाल एक-दोसर पर फेंक देल जाइत अछि। एहि सफाई स जतए पोखरी आ इनार मे नव जल क आगमन होइत अछि ओतहि समाज क सब वर्ग आ जाति क बीच मेल-मिलाप बढैत अछि। छठि जेका जुड-शीतल मे सेहो कोनो जाति या धर्म क बंधन नहि होइत अछि। लोक मिलजुल कए सार्वजनिक आ निजी जलसंग्रहण स्थल क सफाई करैत छथि। थोडे काल त इ पर्व होली जेका भ जाइत अछि फर्क केवल एतबा होइत अछि जे एहि मे पाइन आ थाल मात्र स एक-दोसर कए पोतल जाइत अछि जखन कि होली मे रंगक प्रयोग होइत अछि। शहर मे लोक आब संप, वाटर फिल्टर आ कूलर कए साफ करि एहि पर्व कए मनेबाक नव शुरूआत केलथि अछि। एहि दिन जतए पहिने माटीक चूल्‍हा क मरम्मत होइत छल, ओतहि आइ लोक गैस चूल्‍हा क ऑवर व्लाइलिंग करवा लैत छथि। पोखरी स लकए भनसा घर तक क सफाई क बाद लोग बासी (एक दिन पुरान भोजन) भोजन करैत छथि। मिथिला मे दुपहरिया बाद बहुत ठाम आसमान पतंग स भरि जाइत अछि। मिथिला क कईटा शहर आ गाम मे जुड-शीतलक मेला प्रसिद्ध रहल अछि। एहि पर्व कए बचेबाक जरुरत अछि, एकरा पसारबाक जरुरत अछि, किया कि इ समाज कए धर्म आ जाति क बंधन स मुक्त करैत अछि। अगर पश्चिम क सोच स चलबा लेल शपथ ल चुकल छी तखनो हम इ जरूर कहब जे ग्लोवल वार्मिंग स बचबाक अछि त मनाउ जुड़-शीतल।